ایروان | Yerevan

پایتخت کشور ارمنستان و شهر محبوب ارمنیان جهان است که در جوار رود هرازدان و دامنه‌ی کوه آرارات واقع شده. ایروان صدها سال قبل بارها در نبرد ایران و عثمانی، به تاراج رفت و دوباره به ایران بازگشت، تا این‌که در سال ١٨٢٨، به دنبال جنگ ایران و روس و بر اساس عهدنامه‌ی ترکمنچای، رسماً از تسلط ایران خارج شد. امروز، ایروان به خاطر جاذبه‌های طبیعی زیبایش و تلاشی که در توسعه‌ی گردشگری آن صورت گرفته، شهری تماشایی در میان کشورهای همسایه است. سفر به ارمنستان، برای ایرانی‌ها نیازی به ویزا ندارد و مسیر کوتاه آن – چه با هواپیما و چه با اتومبیل- مسافران زیادی را به این شهر می‌کشاند. پایتخت ارمنستان، آب و هوایی کوهستانی با رطوبت پایین و تابستان‌های گرم و زمستان‌های خیلی سرد دارد. بهترین زمان سفر، از اردیبهشت تا پایان تابستان است؛ مگر این‌که به هوای اسکی قصد سفر داشته باشید که از ابتدای زمستان تا اواخر فروردین امکانش وجود دارد. شهر ایروان از مراکز مهم اصلی صنعتی، فرهنگی، و علمی منطقه قفقاز است. خطوط راه آهن گسترده‌ای از این شهر منشعب شده و شهر مرکز بازرگانی فراورده‌های کشاورزی است. علاوه بر این، کارخانه‌های ایروان در زمینه فراوری فلزات،ماشین‌افزار، لوازم برقی، شیمیایی، بافندگی و غذایی فعالیت دارند.

جایی که توریست‌های ایرانی آن را به هزارپله می‌شناسند. آبشارهای مصنوعی زیبا و منظره بی‌نظیر شهر از بالای پله‌های کاسکاد دیدنی‌ست. بعلاوه می‌توانید عکس‌های یادگاری در کنار کلکسیون مجسمه‌های برنزی گرانقیمت که در فضای باز در معرض دید عموم قرار دارد بگیرید. ولی توریست‌هایی که علاقه‌ای به پله‌نوردی ندارند فقط تا ساعت 11 شب فرصت دارند برای بالا رفتن از پله‌های کاسکاد از پله‌برقی و یا آسانسور استفاده کنند .

ساختمان وسیع و بسیار زیبای تالار اپرا یكی از جاذبه‌های دیدنی شهر ایروان است. پارك بزرگی در نزدیكی ساختمان قرار دارد كه شامل دریاچه قو، میدان آزادی و كافه‌های روباز بسیاری است. اگر علاقه‌مند به موسیقی هستید، در خیابان‌های منتهی به تالار تابلو‌های تبلیغاتی برنامه‌های اپرا را اعلام می‌كنند و می‌توانید بسته به زمان بازدید یكی از آن‌ها را انتخاب كنید. ساختمان اپرا که در آن برنامه‌های باشکوه هنری برگزار می‌شود. بعلاوه پارک و کافی‌شاپ‌های اطراف محوطه اپرا پاتوق جوان‌های ارمنستان و توریست‌ها می‌باشد. به غیر از مغازه‌های زنجیره‌ای شبانه‌روزی SAS و Star کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌های اطراف اپرا جایی‌ست که تا صبح پذیرای شماست.

روی تپه‌ای در پارك تسیتسرناكابرد بنای یادبود قربانیان كشتار دسته جمعی قرار گرفته است. همه ساله در ۲۴ آوریل هزاران نفر از ارمنیان در این محل جمع می‌شوند تا به این قربانیان ادای احترام كنند. در آوریل ۱۹۱۵ یك و نیم میلیون نفر از ارمنیان ساكن در تركیه توسط پادشاهان عثمانی آواره، مجروح و كشته شدند.

امپراطوری اورارتو‌ها كه حدود سه هزار سال پیش در حوالی دریاچه وان در تركیه امروزی ساكن بودند شهر ایروان را با بنای قلعه اربونی بنیان نهادند. این قلعه در جنوب شرقی شهر و بر روی تپه‌ای قرار دارد. در پای تپه ساختمان آرین‌برد، اكنون یافته‌های باستانشناسان از این قلعه، از جمله فلزكاری‌های زیبای اورارتویی، را به نمایش گذارده است. ساختمان موزه نقش‌برجسته‌ای برنجی از پیكره‌هایی اورارتوری را بر نمای خود دارد. قلعه خود توسط آرگیشتی اول پسر منوا، پادشاه اوراتو در سال ۷۸۲ پیش از میلاد بنا شده و اولین استحكامات اورارتویی در شرق رود ارس بود. اربونی ریشه نام ایروان است كه در طول زمان تغییر یافته است.

( به معنی صومعه‌ی زبور) صومعه‌ای است در ارمنستان مرکزی در منطقه آشتاراک. اين صومعه مشرف بر دره‌ی رودخانه کاساخ است. زبور يا مزامير به بخشی از سرودهای دينی مسيحی گفته می‌شود.کليسای اصلی اين صومعه در سال ۱۲۱۵ ميلادی ساخته شده است.

نام یکی از آثار باستانی در استان کوتایک ارمنستان و همچنین نام روستای نزدیک این اثر است. ساختمان گارنی را بازمانده دوران مهرپرستی دانسته‌اند که برای نیایش خورشید و به عنوان مهرابه ساخته شده بود. مهرابه‌ها یعنی همان پرستشگاه‌های مهرپرستان، در سراسر غرب آسیا و همچنین قاره اروپا پراکنده اند. مهرپرستی یک دین باستانی ایرانی بود که از ایران به سوی غرب تا انگلستان نفوذ کرد. جزئیات نمای بیرونی گارنی اکثر کلیساها و صومعه‌های ارمنستان بر روی بازمانده نیایشگاه‌های پیش از مسیحیت بنا شده است. تنها نیایشگاه غیرمسیحی بازمانده در ارمنستان نیایشگاه گارنی است. مهرابه گارنی در سال ۷۷ پس از زایش مسیح یعنی در دوره یونانی مآبی ساخته شده و تنها نیایشگاه یونانی مآب در ارمنستان امروزی است. نیایشگاه گارنی در سال ۱۶۷۹ بر اثر زمین لرزه ویران گشت و در دهه ۷۰ بازسازی شد . دژ نظامي گارني در محل روستايي به همين نام كه در ناحيه ابوويانAbovian واقع شده ، قرار گرفته است. ساختمان هاي گارني شامل تركيبي از هنر هلني و فرهنگ محلي هستند و هماهنگي خاصي با طبيعت اطراف دارند. اين دژ نظامي در منطقه اي خوش منظره از نظر كوه هاي اطراف واقع شده است و بر چشم اندارهاي وسيعي از باغ هاي ميوه و مزارع احاطه دارد. زمين هاي شيب دار اطراف بوسيله فرش هاي مختلفي از علف هاي گوناگون پوشيده شده است كه به دره باريك رودخانه آزات Azat ختم مي شود. از نظر سوق الجيشي اين دژ نظامي بطور ماهرانه اي انتخاب شده است. در زمان هاي خيلي دور ( در حدود هزاره سوم پيش از ميلاد مسيح ) يك چرخه قلعه سازي در آنجا وجود داشت. بر طبق نوشته اي كه با خط ميخي در قلمروي گارني پيدا شده است ، اين دژ نظامي بوسيله آرگيشتي اول Argishti پادشاه اورارتوUrartu، در اولين نيمه قرن هشتم (پ.م ) فتح شده بود. مبدا تاريخي سلسله هاي ارمني از قرن سوم پيش از ميلاد تا قرن چهارم ميلادي است. گارني استراحت گاه تابستاني پادشاهان و محل استقرار سربازان بود. دژ نظامي گارني بر روي يك دماغه مثلثي شكل قرار گرفته است كه بر مناطق اطراف احاطه دارد و به سوي رودخانه هم پيش مي رود. يك تنگه عميق و شيب دار كوهستاني مثل يك مانع تسخير ناپذير عمل مي كند و ديوار دژ فقط يك طرف صخره را مي پوشاند (مي بندد). اين دژ بوسيله قطعات مربع شكل سنگ بازالت كه بدون ساروج روي هم قرار گرفته اند و با چنگك ها آهني مهر و موم شده بوسيله سرب بسته شده اند ، ساخته شده است. برج هاي مستطيل شكل فاصله دار و شكل مقعر وسط ديوار شمالي باعث افزايش اثر بخشي تير اندازي از جناح ها و افزوده شدن اثر دفاعي دژ مي شود. در عين حال زيبايي هاي معماري دژ هم افزايش يافته است. قسمت هاي مختلف قلعه گارني كاخ تركيبي از چندين بناي جداگانه است كه شامل يك معبد ، اتاق پيشگاه ، يك سالن ستون دار ،يك بلوك مسكوني ، يك حمام و غيره است. آنها در اطراف يك ميدان وسيع داخل قلعه قرار گرفته اند. در قسمت جنوبي دور از راه ورودي اين آثار باستاني كمتر مي شوند. در قسمت شمالي پادگان محافظ پادشاه قرار داشته است. معبد گارني در بالاترين نقطه دماغه معبد قرار دارد كه چشم اندازي بر روي ميدان بوسيله بستن نقطه شمالي ايجاد مي كند. معبد در مركز اين تركيب معماري است و بر روي محوري قرار مي گيرد كه از دروازه ورودي دژ مي گذرد. معبد در نيمه دوم اولين قرن پيش از ميلاد توسط مهر پرستان ساخته شد و به ميترا (خداي خورشيد) اهدا شد. در حاليكه مجسمه اش در جايگاه استقرار بت در معبد قرار داشت. به ميترا در زبان يوناني زئوسZeos مي گويند. بعد از اينكه مذهب مسيحيت در ارمنستان در سال 301 ميلادي اعلام شد ، اين معبد تبديل به اقامتگاه تابستاني پادشاهان اشكاني گشت. چون تيرداد و خواهرش خسرودخت براي تفريح و شكار به آنجا مي رفتند.

در يك فرم ساختماني ، محيط پيرامون معبد 6 ستوني است كه شباهت زيادي به بناهاي مشابه در آسياي صغير ، شهر بعلبك سوريه و رم دارد. فرم معماري بر پايه هنر هلني است ولي معماري محلي را هم در آن نشان داده اند. بايد توجه كرد كه فرم مستطيلي ساختمان بر پايه معماري كليساهاي ستون دار قلمروي مرتفع ارمنستان و از مبدا تاريخي اورارتو Urartu است. براي مثال معبدي در Musasire قرار دارد كه درقرن 9 و 8 پيش از ميلاد مسيح ساخته شده است. يك نمونه از آنها را هم مي توان در نقش برجسته آشوري ها Assyrian ديد. در معبد گارني به خصوص جرئيات مشخصي از خطوط خارجي (محيطي) و دكوراسيون داخلي تحت تاثير اين فرم معماي قرار گرفته است و بوسيله 24 ستون يكسان احاطه شده است. يك راه پله وسيع 9 پله اي انسان را به سوي بالكن هدايت مي كند. دو طرف راه پله بوسيله نقوش برحسته تزئين شده است. آنها بطور متقارن به سوي محور اصلي ساختمان مي روند. حجاري فرشتگان (انسان هاي ) زانو زده اي را نشان مي دهند كه دست هاي خود را به سوي آسمان بلند كرده اند ، در حاليكه به نظر مي رسد آنها با مشعل هايشان بر جاي بلند تري ايستاده اند. موضوع اصلي اين مجسمه ها از روي آثار مشابه اي كه در ايالت هاي روم شرقي مثل نيهاNiha در سوريه (در قرن اول پس از ميلاد) شناخته شد. در جلوي يكي از سنگهاي مستطيل شكل كف معبد كه محل استقرار الهه يوده است يك حوضچه كم عمق قرار دارد كه برخلاف تصور عده اي از مردم كه فكر مي كنند محل قرار گرفتن آتش در معبد است ، در اصل محلي براي خروج آب باراني است كه از سوراخ سقف وارد معبد مي شده است. سوراخ سقف هم براي تابيدن نور خورشيد به درون معبد و روشنايي فضاي داخلي معبد است. سوراخ سقف هم براي تابيدن نور خورشيد به درون معبد روشنايي فضا داخلي معبد است. كوچكي جايگاه مقدس نشان مي دهد كه فقط مجسمه يك الهه در آنجا قرار مي گرفته است و پرستش در داخل معبد انجام مي شده است.

ستون هاي معبد پايه هاي ستون هاي معبد از نوع آتيك Attic (نام مكتب معماري وابسته به شهر آتن) هسنتد كه از شكلشان قابل تشخيص هستند. محور ستونها شكل يكسان دارند و بوسيله اشكال خوش تراش تزئين شده اند. بيشتر از نقوش طومار مانند پيچيده و برگ زيتون براي تزئين سرستون ها استفاده شده است. البته اين نقوش از ستوني به ستون ديگر متفاوت هستند. شكل زواياي بكار رفته در سرستون ها ، جالب ترين قسمت ستون هاي داخلي بنا هستند كه بصورت طومارهاي پيچيده و به شكل زاويه قائمه هستند. تزئينات گلدار سطوح خارجي سرستونها تركيب دلپذيري را ايجاد كرده است. بيشتر تزئين ستونها مربوط به قسمتي از سر ستون ها است كه با كتيبه آرايش شده اند. اين شكل همچنين در بناها ي يادبود بعدي كه در سوريه (قرن دوم ميلادي) و ايتالياي (قرن چهارم ميلادي) ساخته شده اند ، وجود دارد. كارهاي هنر هلني كه در حاشيه هاي تزئيني سرستون ها معبد گارني ديده مي شوند بسيارمتنوع هستند .

تزئینات دیوارها وسقف معبد در حاشيه هاي تزئيني سقف و سردر از تركيبي از گياه كنگر با گل بوته ها در اشكال متفاوت و خطوط حاشيه اي استفاده شده است. در كنار گياه كنگر از شكل هاي برگ بو ، برگ درختان بلوط ، انگور ، انار و گياهان گلدار هم استفاده شده است. گچ بري بالاي ديوار بوسيله ميخ هاي چوبي به شكل سرشير با دندان هاي آشكار زينت داده شده اند. اين نقش ها بعلاوه نقش گاو اغلب بر روي ديوارهاي ، اسلحه ها و مهرها دوران اوراتو Urartu ديده مي شود. در تفاوت با حجاري تزئيني برگ هاي روي گچ بري بالاي ديوار ها ، آنها جزئيات هر چيزي را در حد كمال بر روي نماي خارجي سردر متصل به ستون هاي نمايش داده اند. زير سقف ساختمان ، در قسمت پوشش داخلي معبد تزئينات به شكل هشت وجهي ، الماس و صندوقي شكل بكار رفته است. كنده كاري بر روي سنگ بازالت سخت تر از سنگ مرمري است كه از مشخصات معماري بناي رومي است. شيوه كار هنرمندان نشان دهنده تنوع تزئينات در نقش هاي بكار رفته گل و كنده كاري بكار رفته است. قرينه بودن ساختمان اين معبد آنرا از بناهاي مشابه متمايز كرده است. در تركيب اين ساختمان تفاوت هاي زيادي از نظر تقسيم بندي افقي بالكن بكار رفته است و قسمتي از سرستون هاي عمومي در تضاد با پس زمينه آسمان قرار دارند.

كاخ گارني يك كاخ دو طبقه هم در قسمت غربي معبد وجود داشت كه بر اثر زمين لزره قرن 17 ميلادي ويران شد. اين كاخ محل سكونت تيرداد اشكاني پادشاه ارمنستان بوده است و از نظر بزرگي يك ساختمان بزرگ است كه ابعاد آن 15 ×40 متر است. در گوشه جنوبي يك قسمت به اندازه 92/19×65/9 متر مستطيل مانند بود. در طبقه همكف ساختمان ، سقف بر روي 8 مربع پايه ستون كه بطور مرتب در امتداد محور طولي قرار گرفته اند. سنگ هاي مربع شكل بوسيله ستون ها هم رديف علامت گذاري شده اند. فرو رفتگي هايي بين ستون ها وجود دارد. ديوار شمال-شرقي دژ كه در قرن 3 يا 4 ميلادي ساختهه شده است ، تركيب مشابهي را از نظر فرم مستطيل شكل ايجاد كرده است. اين ساختمان دقيقا مشابه سالن ستون دار شهر Bagineti كه مربوط به استحكامات گرجستان Georgia است. سقف چوبي آن بر روي ستون هاي داخلي چوبي قرار گرفته بود كه داراي پايه هاي سنگي هستند و بوسيله سر ستون هاي چوبي پوشيده شده بودند. قسمت شمالي كاخ بوسيله بخش هاي مسكوني احاطه شده بود. اين قضاوت بوسيله قطعات متلاشي شده باقي مانده از تركيبي نماي خارجي اين قسمت كه بر روي ميدان پيشرفت كرده است ، انجام مي شود. زير زمين كاخ براي مقاصد كمكي ساخته شده است كه يكي از آنها كارخانه شراب سازي است. در يكي از اتاق ها شما مي توانيد نشانه هايي از موزائيك سازي قرمز تيره را پيدا كنيد كه مربوط به مناطق مسكوني و قسمت هايي از تالارهاي كاخ است. اين قسمت ها بسيار تزئين شده هستند.

حمام در قسمت شمالي ميدان در گوشه اي از كاخ قرار گرفته است. اينجا در قرن سوم ميلادي ساخته شد و شامل پنج قسمت با ارزش گوناگون است. چهار تاي آنها كه به شكل محراب هاي نيم كليسا هستند كه در انتهای ديوار ساخته شده اند. اولين اتاق از طرف شرق ، اتاق رختكن است ، دومين اتاق حمام آب سرد ، سومين و چهارمين اتاق هم به ترتيب حمام هاي آب گرم و آب داغ هستند. حمام يك آب انبار هم دارد كه همراه اتاق گرم خانه (كوره) در زير زمين قرار گرفته است. در كف اتاق ها آجر پخته قرار دارد كه بوسيله يك لايه صيقلي گچ كاري پوشيده شده اند. آنها بر روي سطح گرد ستون ها قرار گرفته اند و بوسيله دميدن هواي داغ و دودي كه از فضاي زير زمين مي آيد ، گرم مي شوند. فكر ايجاد دكوراسيون داخلي از قطعات دو لايه گچ كاري شده از آثار باقي مانده در چندين اتاق ، گرفته شده است. يك لايه سفيد زيرين و يك لايه صورتي رنگ بالايي كف ها به همراه آثار موزائيك هاي سنگي 15 رنگ ديده مي شود. علاقه ويژه به موزائيك با رنگ هاي نرم براي پوشاندن كف اتاق به قرن سوم يا چهارم ميلادي باز مي گردد. آنها يك مثال برحسته از نقاشي هاي يادبود تاريخ ارمنستان مركزي هستند. تم اصلي طراحي موزائيك ها در اندازه 14/3 × 91/2 متر كف اتاق برساس اسطوره شناسي يوناني است. برعكس زمينه سبز روشن كه نمايش دهنده دريا است ، تصاوير منبت كاري شده اي از خدايان اقيانوس و دريا تركيب شده با يك مجموعه نرده گذاري شده (بسته) از تزئينات مختلف هستند. اين تزئينات شامل شكل ماهي ، نروس Nereids نام خداي دريايي ( مطابق افسانه هاي يوناني 50 حوري دريايي دختران نروس هستند.) حيوان افسانه اي (بالا تنه انسان و پايين تنه اسب) و حيوان شبيه ماهي هستند. يك خط پهن صورتي رنگ پيرامون موزائيك ها كشيد شده است. يك تونل انتقال آب سطحي توليد اثر موج را مي كند. در يك كتيبه نام خدايان يوناني و خدايان دريايي نروس Nereidsآمده است كه به طرز ماهرانه اي بوسيله هنرمندان كنده كاري شده است. بطوريكه به نظر مي رسد آنها دانش زيادي از علم تشريح داشتند. شكل هاي مختلف انسان با صورت هاي شرقي اشان (آسيايي) در حالت هاي به خصوص نمايش داده اند. يك كتيبه يوناني بر بالاي دستان خدايان مي گويد: « كار كنيد و هيچ سودي بديت نياوريد». در حمام گارني Garni بطور كلي و در اتاق هاي آن دماهاي متفاوتي از نظر سيستم گرمايي مورد نياز براي سلامتي انسان وجود دارد. از اين سيستم حمام در حمامهاي قديمي سوريه و آسياي صغير و بخصوص در اطراف اروپا و گرجستانGeorgia گرجستان قرن 2 و 3 ميلادي ديده مي شود.

قطعات مختلف كشف شده در گارني بر روي زمين قلعه باستان شناسان توانسته اند قطعات متلاشي شده اي از كارهاي مختلف هنري را پيدا كنند. در ميان آنها يك سنگ مرمر پيج خورده است كه شبيه شكل مردي با يك لباس قديمي آراسته است. به هم آميختگي تفكر طراحي لباس سربازان رومي با پارچه اي (از جنس سنگ) كه به دور محسمه كشيده شده ، به خوبي ديده مي شود. اين مجسمه تناسب خاصي با مجسمه مرمري زني دارد كه در آرتاشات Artashat پيدا شده و به اواخر قرن دوم يا اوايل قرن اول پيش از ميلاد بر مي گردد. همچنين تعداد زيادي از قطعات با شكوه پايه ستون ها ، ستون ها ي چهار گوش ، چهار چوب در و پنجره ، كتيبه با گچ بري بالاي ديوارها و غيره پيدا شده است كه آنها بدون شك مربوط به بناهاي تاريخ متفاوتي هسنتد. مطالعه آثار باقي مانده نشان مي دهد كه يكي از اين ساختمان ها يك معبد مسيحي 4 قسمتي است كه در قرن هفتم ميلادي بر روي خرابه هاي يك تالار كاخ ساخته شده بود. ساختمان هاي بي شماري در در زمين هاي مجاور اين قلعه قرار دارند كه به خوبي هنر صنعت گران را در قرن چهارم ميلادي و به مدت 17قرن را نشان مي دهد. بناهاي يادبود گارني نشان مي دهدكه هنر هلني معماري ارمني ها با فرم معماري هلني بقيه كشورها ارتباط دارد. اين مسئله در همه طراحي ها ديده مي شود .

به معنی سرنیزه با معماری منحصر به فرد خود در استان Kotayk ارمنستان واقع شده , این کلیسا در واقع بخشی از کوه مجاور است که تراشیده شده و در میان صخره ها و دره ای زیبا احاطه شده است(2 بخش دررونی و بیرونی کوه). گغارت به عنوان یکی از میراث های جهانی یونسکو ثبت شده است. گغارت درون دره ای خوش منظره در فاصله 9کیلومتری ازمعبد گارنی نهفته است ،این کلیسا نام خود را از نیزه مقدسی که مسیح در زمان مصلوب شدن به وسیله آن مجروح شده گرفته است . بنا به روایات نیزه نیز در اینجا نگهداری می شده اما هم اکنون در خزانه مقدس در کلیسای مادر یعنی اجمیادزین قرار دارد. ساختمان این صومعه جذاب ، از گرانیت سخت کنده کاری شده و جزو چهارکلیسای نایابی می باشد که در صخره و دره ها بنا شده اند. بنا بر افسانه ها ،گغارد در قرن 4 بنا گذاشته شد.در هر حال قدمت این کهن ترین کلیسای غاری شکل ، به قرن 7 باز می گردد .در آن زمان به Ayrivank (غار و صومعه) نام داشته که بخشی از آن توسط حمله اعراب در سال 923 سوزانده شد. در جوار صومعه ، در سمت چپ بر روی تپه ، سلول های رهبانی غار مانندی که توسط راهبان ساخته شده اند قابل رویت است. درخت ها با پراکندگی نقطه وار تا طرف دیگر صومعه در نزدیکی رودخانه امتداد دارند . بنا به روایات اگر دعا و یا آرزو ای دارید باید تکه ای از پارچه لباس خود را به درختی در نزدیکی صومعه گره بزنید ، تا آرزویتان به حقیقت بپیوندد. در داخل صومعه گغارت دو کلیسا ساخته شده در قرن 13 وجود دارند. ساختار اصلی یعنی کلیسا Surp Astvatsatsin (مادر خدای مقدس) در 1215 ساخته شده ، ورودی مجاور که تقریبا بزرگتر از کلیسا می باشد با سقف پیچیده و حکاکی شده ( داری 9 قوس )در سال های 1215-1225بنا شده است، بیرون کلیسا بالاتر از درب جنوب ، نشان خانواده شاهزاده زاکاریان وجود دارد. این نماد شیر سلطنتی همانند نماد های سلطنتی اقوام شرقی است. در سمت راست راهرو، دو ورودی سنگی وجود دارد. ورودی سمت چپ (ساخته شده در سال 1240) شامل حوضچه ای می باشد که از آب چشمه پر میشود .آب این چشمه مقدس بوده و خوش شانسی می آورد .روایت است که پاشیدن مقداری از این آب بر بدن پوست را جوان میکند . در سمت راست کلیسای کوچکی وجود دارد که در سال 1263 ساخته شده و شامل چهار ستون و مقبره شاهزاده Papaq Proshian و همسرش ، Hruzakan است بر روی این مقبره نشانی یه شکل دو شیر زنجیر شده و یک عقاب به عنوان یادبود این خانواده حک شده است. در سمت چپ پله هایی سنگی بر روی تپه 10 متری ، کلیسا کوچک تراشیده شده از سنگ خام بنا شده است . با توجه به اینکه این کلیسای کوچک از سنگ اطراف حک شده است ، ابعاد آن خارق العاده است.آکوستیک آنجا نیز بسیار شگفت انگیز است. در گوشه دریچه ای وجود دارد که رو به کلیسای پایین است.. در سمت راست کلیسا پله های وجود دارند که به سلول های راهبان منتهی می شوند. در این مسیر همچنین خاچکار های(صلیب حکاکی شده از سنگ) متعددی وجود دارند. در خارج از صومعه مکانی مخصوصی برای مراسم قربانی نیز وجود دارد.. بدون شک بازدید از صومعه گغارت ، با سنگ برش ها و مقبره های منحصر به فردش ، که به خوبی حفظ شده و نمونه کاملی از معماری قرون وسطی ارامنه مسیحی و هنر تزئینی آنان است ،و یکی از فراموش نشدنی ترین خاطرات شما را در طول سفر ارمنستان خواهد بود.

کلیسای (صومعه) خور ویراب که هم اکنون یکی از زیارتگاه های اصلی ارمنیان است در زمان فرمانروایی دودمان ایرانی اشکانیان بر ارمنستان در دامنه کوه تاریخی آرارات ساخته شده است. این صومعه که در مکان پایتخت کهن ارمنستان یعنی شهر آرتاشات بنا شده بود در آن زمان همچون زندان بکار میرفته است. این صومعه سیاهچالی گود و هولناک دارد و خود واژه ارمنی خور ویراپ هم به معنی سیاهچال است. شاپور دوم شاهنشاه ایران، شهر آرتاشات را ویران ساخت و خسرو سوم پایتخت ارمنستان را به شهر دوین منتقل نمود. ارگ شهر آرتاشات بر روی همین تپه صومعه خور ویراپ قرار داشته و خور ویراپ که زندان سلطنتی بوده در درون آن ارگ بوده است. اهمیت این صومعه بویژه در آنست که گریگور روشنگر که مسیح باوری را به ارمنستان آورد به مدت ۱۴ سال در آن مکان زندانی بوده. گريگور فرزند آناك از خاندان ايراني پارت بود كه پس از كشته شدن پدرش، توسط دايه خود به بيزانس برده شد و بدين ترتيب در محيطي مسيحي پرورش يافت. گريگور همراه تيرداد سوم پسر خسرو پادشاه ارمنستان پس از مرگ خسرو، به قصد تصاحب تاج و تخت پدر به ارمنستان آمد. تيرداد پس از غلبه بر پادشاه ساساني و تصرف ارمنستان، روزي همراه ملازمان خود از نیایشگاه آناهيد ديدار كرد تا به اتفاق همراهان قوچ هايي قرباني كنند. هنگامی که نوبت گريگور رسيد او از اين كار خودداری ورزيد و بدين ترتيب سبب خشم پادشاه شد. بدستور پادشاه گريگور را به سياهچال خور ويراپ انداختند. خور ویراپ در سده ۱۳ حکم مدرسه علمیه را پیدا کرد و ۴۰ طلبه دانشهای دینی مسیحی در آن درس میخواندند اما اکنون متروکه شده است. این صومعه اکنون در ارمنستان و در لب مرز ترکیه قرار گرفته است. کوه آرارات هم اکنون بطور کامل در ترکیه قرار دارد اما در اوایل حکومت رضاشاه پهلوی یک جبهه از این کوه متعلق به ایران بود. از آنجا که شورشیان کرد ترکیه همیشه برای گریز از بخش ایرانی کوه آرارات بهره میگرفتند، دولت ترکیه به رضاشاه پیشنهاد تاخت زمین نمود. رضاشاه هم پذیرفت و ترکیه منطقه قُطور واقع در کوههای خوی را به ایران داد و ایران هم بخش ایرانی آرارات را به ترکیه واگذار کرد. هم اکنون منظره کامل کوه آرارات از نقطه شمالغربی ایران هم بخوبی پیداست.

یكی از موزه‌های هنری مهم در دنیاست كه در سال ۱۹۲۱ تاسیس شده. مجموعه‌ای غنی با بیش از ۱۹۰۰۰ اثر از هنرمندان روس، ارمنی و اروپای غربی. برخی از آثار از موزه‌های هریتاژ (سنت پترزبورگ) و ترتیاكوف (مسكو) به این موزه انتقال داده شده. آثار هنرمندان ارمنی قرون هفده و هجده میلادی و مجموعه خانواده لازارِو، بنیانگزاران موسسه زبان‌های شرقی در مسكو، موزه را غنا بخشیده است. بخشی از موزه به هنرمندان ارمنی خارج از كشور اختصاص دارد. آثار بی‌نظیری از هنرمندان اروپای غربی همچون وان دایك و روبنس نیز در این موزه نگهداری می‌شود. هنرمندان ارمنی آثار زیبایی را بر مبنای فرهنگ و آداب و رسوم خود خلق كرده‌اند كه برای شیفتگان هنر و علاقه‌مندان به فرهنگ ارمنستان بسیار جذاب است.

بعضي از مردم اين شهر را سوئيس كوچك ارمنستان مي نامند كه آسمان زيبايی براي استراحت و تعطيلات دارد. شهر Dilijan در شمال ارمنستان قرار گرفته است ، در منطقه Tavush ، بین دریاچه Sevan و Ijevan. این شهر کوچک در ارمنستان زیباترین شهر احاطه شده توسط کوه ها و جنگل است. شهري با ساختمان هاي قديمي كه با مناظر زيباي جنگل و كوه احاطه شده است. بهترين راه رسيدن به شهر ديليجان رفتن از بزرگراه اسون و گذشتن از تونل اسون است كه با گذشتن از تونل در وقت شما صرفه جويي خواهد شد.برخي از صحنه هاي كه شما در طول مسير مي بينيد باورنكردني است. سردترين و گواراترين نوشيدني جهان را در روستاي سيمنوكا در كنار چشمه اب خواهيد نوشيد.هنگام رانندگي به سمت دليجان شما دو نوبت توقف كنيد و در جنگل هاي وحشي آلو و سيب ترش ،تمشك و گلابي وحشي بخوريد. در طول مسير شما اتومبيل هاي كمي را مي بينيد و مسير ، مسير امني است. هواي پاك،منظره هاي زيبا ،مردمي با اخلاق دوستانه و طبيعت مثال زدني ديليجان را به منطقه اي بي نظير براي تعطيلات مبدل كرده است.هوا سرشار از اكسيژن است . رايحه دل انگيز درختان بلوط ،منظره زيباي درختان پرشمار كاج چشم را مي نوازد.چشمه هاي آب طبيعي از دل كوه هاي پرچين جاري است.شهر ديليجان از گردنه سوان با جنگل شروع مي شود هر چند بعضي از قطعات جنگل در طول بحران انرژي ارمنستان از بين رفته است اما بخش بزرگي از جنگل باقي مانده است.جنگل ديليجان بخشي از پارك ملي ارمنستان است و توسط دولت حفاظت مي شود.درختان بومي جنگل بلوط ، زبان گنجشك و نارون هستند. شما درختان كاجي را كه در سال هاي اخير كاشته شده اند مي توانيد در جنگل ببينيد. در جنگل چشمه هاي آب معدني متعددي وجود دارند كه به جز روزهاي باراني كه گل آلود مي شوند قابل شرب هستند. حیات وحش جنگل شامل خرس ، گرگ ، روباه ، خرگوش ، پرندگان مختلف ، جوجه تیغی ، جانوران پستاندار شبیه راسو و دیگر حیوانات مي باشد.اگر به زيست شناسي علاقمنديد حيوانات جالب و نمونه هاي گياهي جالبي در اين جنگل پيدا مي كنيد.

جاذبه های توریستی اكثرا در مرکز شهر واقعند : کوچه های قدیمی در نزدیکی خیابان Myasnikyan قرار دارندساختمان های تاریخی و موزه مردم شناسی ، کتابخانه Davtian Serik و موزه Sharambeyan در خیابان Gagik Datvian هستند.

شهری است در استان وایوتس‌جور واقع در جنوب ارمنستان. جرموک دارای شمه‌های معدنی آب گرم و آبشار است و در زمان شوروی از تفریح‌گاه‌های محبوب تابستانی بود. امروزه شهر جرموک تولیدات آب معدنی یادی دارد و دولت ارمنستان برای تبدیل دوباره آن به یک مرکز گردشگری تلاش می‌کند. نام جرموک در ارمنی به معنی جای گرم است. اژه جرم ارمنی و گرم فارسی هم ریشه هستند

این محل تفریحی ،ورزشی ، توریستی و همیشه سبز در 8 کیلومتری شمال غرب شهر هرازدان در امتداد رود مارماریک در دامنه کوههای دساغکوونیادس در ارتفاع 1845 متری از سطح دریا قرار دارد . در این منطقه سالنهای متعدد ورزشی ، موزه ، کلیسای بسیارقدیمی ، رستورانها ، استراحتگاههای تابستانه و مراکز خرید وجود دارد .

ارمنستان هر سال در روز نهم ماه می مصادف با روز پایان جنگ دوم جهانی با نثار گل بر بنای یادبود سرباز گمنام یاد سربازانی که در این جنگ جان خود را برای دفاع از میهن شان از دست دادند گرامی می دارند. در جنگ دوم جهانی که دهها میلیون انسان کشته شدند ، شصد هزار نفر از ارمنستان داوطلبانه در کنار دیگر نیروهای ارتش شوروی در مبارزه با قوای آلمان نازی شرکت کردند که از میان آنها سیصد هزار نفر کشته شدند. در موزه جنگ ایروان پایتخت ارمنستان عکس هایی از این افراد، سلاح ها و وسایل شخصی آنها نگهداری و در معرض دید عموم قرار دارد. آراکلیان که یکی از کهنه سربازان جنگ جهانی دوم است هم اکنون هشتاد و دوسال دارد و در جنگ دوم جهانی بیست سال داشت خواستار صلح در جهان است

وی می گوید: از همرزمانم تنها من زنده ماندم و وظیفه خودم می دانم که هر سال با نوه هایم در این جا بیایم و برای آنها از رشادت های گذشتگان سخن بگویم زیرا نسل آینده باید تاریخ را بخوبی بداند و آنهایی که برای صلح و دستی بین انسان خون ریختند بشناسد. هوانسیان یکی دیگر از سربازانی که در جنگ دوم جهانی شرکت کرده می گوید: از همرزمانم که سی نفر بودند تنها پنج نفر زنده ماندیم و بقیه در جنگ کشته شدند. بخشی از موزه جنگ به گروهانی که در آن خدمت کردم اختصاص دارد. من هر سال در این روز از مسکو به ایروان می آیم و ساعت ها به عکس های همرزمانم انسان هایی که طالب صلح بودند خیره می شوم و به گذشته سفر می کنم و یاد آنها را که شش سال دور از خانه و خانواده و در سخت ترین شرایط جنگیدند پاس می دارم.

بنای یادبود سرباز گمنام که در مجاورت مجسمه مام وطن ارمنستان قرار دارد به مثابه سنگ قبر آن دسته از سربازان جنگ دوم جهانی است که هرگز به خانه بازنگشتند

دریاچه سوان شمال شرقی ایروان و در استان گغارکونیک واقع شده است. این دریاچه بزرگ‌ترین دریاچه قفقاز و بزرگ ‌ترین دریاچه‌کوهستانی آب شیرین در جهان است . از گردشگاه‌های پیرامون این دریاچه، چشمه آب معدنی دیلیجان و شهرستانی به همین نام است. سِوان (سِوانالیچ) به ترکی گوگچه دریاچه‌ای از جاذبه‌های مهم گردشگری ارمنستان بشمار می‌آیند. دریاچه سوان در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی ایروان و در استان گغارکونیک قرار دارد. این دریاچه که بزرگ‌ترین دریاچه قفقاز و از بزرگ‌ترین دریاچه‌های کوهستانی آب شیرین در جهان است در بلندای ۱۹۱۶ متری سطح دریا واقع شده است. نام سوان از ریشه اورارتویی سیونا و به معنی «سرزمین دریاچه‌ها» گرفته شده‌است. حدود ۳۶ جویبار به این دریاچه می‌ریزند و تنها رودخانه‌ای که از سوان سرچشمه می‌گیرد رود هِرازدان است. ماهی قزل‌آلای مشهوری به نام ایشخان (شاهزاده) بومی این دریاچه است

مجموعه روباز تفریحات آبی در دو هكتار، شامل استخر شنای موج دریا، جكوزی بار، سرسره‌های آبی،‌بازی‌های آبی، استخر كودكان و ... مسابقات و بازی‌های بسیاری در این پارك آبی برگزار می‌شود. اجرای موسیقی زنده، رستوران غذاهای دریایی، بار سرو نوشیدنی‌ها از دیگر امكانات مجموعه است

هیراپاراگ در زبان ارمنی به معنای میدان است. هراپاراگ را ایرانی‌ها به اسم میدان جمهوری می‌شناسند. دورتا دور این میدان ساختمان‌های زیبای هتل‌ماریوت، موزه و پست و مخابرات قرار دارد. روبروی ساختمان موزه استخر زیبا و بزرگی قرار دارد که شب‌های تابستان هر شب به مدت حدود 2 ساعت در آنجا برنامه رقص نور و صدا و فواره برگزار می‌شود .

بر اساس مدارك موجود در موزه ها و اسناد ملي ارمنستان ، در شهر ايروان حدود هفت تا هشت مسجد و تعدادي بناهاي ديگر اسلامي و مذهبي به وسيله مسلمانان احداث شده بود ، كه اكثر آنها به دليل شرايط ناشي از تغيير و تحولات سياسي و نظامهاي دولتي . مورد بي توجهي يا تخريب كامل قرار گرفتند و از بين رفتند . در سفرنامه مادام دلانوا ، تصويري از يك مسجد در شهر ايروان ديده مي شود ،كه هر چند مسجد جامع نيست ، ولي دلالت بر وجود مساجد ديگر در اين شهر مي كند . در بين اين مساجد و بناها فقط يك مسجد به نام مسجد جامع ايروان يا مسجد كبود كه بعضا به مسجد خاني نيز مشهور مي باشد ، به علت استفاده آن براي مدتي به عنوان موزه تاريخ ايروان و تاريخ طبيعي ارمنستان ، از خطر نابودي كامل در امان ماند . هر چند در طول مدت بهر برداري از مسجد به عنوان موزه ، كمترين اقدامي براي بازسازي آن صورت نگرفت ، اما همين امر باعث شد تا اين مكان مقدس دچار تخريب گردد ، و چارچوب و كالبد اصلي آن حتي به صورت نيمه مخروبه باقي بماند . اما مساجد ديگري همچون : مسجد تپه باش ( ساخت 1678 م ) مسجد جعفر ( ساخت 1898 م ) و مسجد سر تپه ( ساخت قرن 18 م ) وديگر بناهاي اسلاميي ، كاملا ويران شدند . بر اساس شواهد موجود بويژه مطالب قيد شده در كتيبه هاي مسجد جامع ، اين مكان به دستور حسين علي خان ،والي شهر ايروان ، در سال 1170 ه.ق / 1765 م مصادف با اواخر سلسله زنديه تاسيس شد . اين شخص در نيمه دوم قرن دوازدهم . بيگلر بيگي يا امير اميران شهر ايروان بود . در كتاب گلشن مراد ، تاليف ابوالحسن غفاري كاشاني ، كه به نوعي به اوضاع و احوال روزگار كريم خان پرداخته است ، به نسبت قاجاريه اشاره مي كند ، و بيان مي دارد كه اين طايفه در اوايل دولت صفويه ، در گنجينه و ايروان مي زيستند . در همين كتاب در بيان وقايع سال 1175 ه.ق ، از حسين علي خان به عنوان بيگلر بيگي شهر ايروان نامبرده شده . كه همان باني مسجد جامع است .

عكسها و تصاوير گرداوري شده از موزه تاريخ شهر ايروان و اداره آرشيو ارمنستان ، نشان ميم دهد كه مسجد جامع ايروان تا سال 1330 ه.ق ، همچنان فعال بود ، و درآن طلاب به فراگيري علوم ديني و مسلمانان به انجام دادن امور مذهبي مشغول بودند .

اين مسجد در فاصله سالهاي 1907 تا 1910 م / 1325 تا 1328 ه.ق ، يك بار بازسازي شد ، كه همزمان با آغاز جنگ جهاني اول و متعاقب آن بر روي كار آمدن نظام كمونيستي در روسيه و همچنين سياست دين ستيزي بود ؛ به طوري كه بر اثر بي توجهي و خسارات وارده ، موجبات متروك و مخروبه شدن آن فراهم آمد . اين عامل در كنار سياستهاي جديد دولت كمونيستي شوروي در خصوص اجراي طرحهاي عمراني و شهري ، همچون طرح جامع شهر ايروان و احداث خيابانهاي جديد ، بويژه در كنار ضلع شمال غربي مسجد كه در حال حاضر ورودي اصلي آن مي باشد ، موجب تخريب و از دست رفتن قسمتی از آن گرديد ؛ بطوري كه تنها راه ورود از بين رفت ، و تبديل به دهليز تنگ و باريكي شد .علاوه بر تمام اين مسائل ، بر اثر اجراي طرح جامع شهر ايروان ، كف گذرها و كوچه هاي اطراف نيز بيش از دو متر بالا آمد . به اين ترتيب ، موجب فرسايش شديد قسمتهاي داخلي عمارت،مسجد از جمله : ديوارها ، طاقها و حجره هاي واقع در شرق و غرب آن شد .

مسجد جامع ايروان با مساحتي برابر با 7 هزار متر مربع و در ابعاد 100 در 70 متر ، 28 حجره دارد ، كه تعداد آنها در هر طرف حياط مسجد ، 14 حجره است . ابعاد صحن داخل مسجد ، 70 در 50 متر است ، و تنها مناره آن واقع در ضلع جنوب شرقي ، از كف زمين 24 متر ارتفاع دارد . گنبد مسجد ، رنگي كبود دارد كه احتمالا علت نامگذاري اين مكان مقدس است .

روند باز پس گيري ، احيا و نگهداري مسجدپس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و اعلام استقلال و تاسيس جمهوري در اين كشور در سال 1991 م ، جمهوري اسلامي ايران از اولين كشورهايي بود كه استقلال ارمنستتان را به رسميت شناخت . متعاقب با آغاز ارتباطات سياسي ، اقتصادي و فرهنگي ميان دوكشور ، قراردادي نيز درباره مرمت و باز سازي فرهنگي ميان دوكشور ، قراردادي نيز درباره مرمت و بازسازي مسجد كبود و واگذاري آن به سفارت ج . ا.ا. ، جهت بهره برداري فرهنگي در تاريخ 13 اكتبر 1995 م / 21 مهر 1374 به امضا رسيد. مسئوليت اجرايي عمليات بازسازي به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي ، و وظيفه نظارت ، تحقيق و تهيه طرح بازسازي و مرمت آن ، به كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي واگذار و عمليات بازسازي عملا از 26 مرداد 1375 آغاز و تا سال 1377 ادامه پيدا كرد . در تابستان 1378 با شروع كار رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در ايروان ، مسئوليت نظارت و نگهداري مسجد با هماهنگي كه بين روساي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي و بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي وقت به وجود آمد ، به عهده سارمان فرهنگ و ارتباطات واگذار شد .